Βάραθρο Στερνό, μεγάλα Όντρια

 Το σπήλαιο βρίσκεται στα μεγάλα Όντρια στα 1300μ. υψόμετρο. Πρόκειται για βάραθρο 6 μέτρων. Η είσοδος βρίσκεται σε ένα λιβάδι, χωρίς βλάστηση και ήτανε γεμάτη βλάστηση. Η διατομή της εισόδου είναι μισό επί ένα μέτρο. Λίγο πιο κάτω από την είσοδο προστέθηκε διπλό βιομηχανικό βίσμα. Στο εσωτερικό του υπάρχει μικρός κατηφορικός θάλαμος με καταπτώσεις. Στο τέλος στα δεξιά υπάρχει θαλαμίσκος με κάποιο διάκοσμο και οστά. Βρέθηκαν επίσης δύο σαλαμάνδρες, αράχνες. Λίγα κοράλια επίσης στον κυρίως θάλαμο. Η εξερεύνηση έγινε από μέλη της σπηλαιολογίας Θεσσαλονίκης Πρωτέας στα γυρίσματα του τέταρτου κύκλου της εκπομπής Άγρια Ελλάδα. Το φωτογραφικό υλικό είναι από του Ζάχαρη Άρη και Παπαδόπουλο Κώστα.

Άποψη της εισόδου

Βάραθρο Αγίου Γεωργίου, Τσεπέλοβο, Ζαγόρι

 Το βάραθρο βρίσκεται νοτιοδυτικά του Τσεπέλοβου στα 1220μ υψόμετρο. Για να το προσεγγίσει κανείς θα πάρει το χωματόδρομο που οδηγεί στο ξωκκλήσι του Αγίου Γεωργίου. Λίγο πριν φτάσουμε στο ξωκκλήσι αφήνουμε τ' αμάξι και εισερχόμαστε σε αχνό μονοπάτι. Έπειτα από 15 λεπτά πεζοπορίας φτάνουμε στην είσοδο του σπηλαίου. Το βάραθρο έχει βάθος 93 μέτρα και από τα μισά και μετά παρουσιάζει εντυπωσιακό διάκοσμο, κάτι που λείπει σε γενικές γραμμές από τα βάραθρα της Τύμφης. 

Περιγραφή βαράθρου: Το σπήλαιο έχει σχετικά μεγάλο άνοιγμα και αρκετή βλάστηση από δέντρα περιμετρικά στην είσοδο. Θα λέγαμε ότι έχει τη μορφολογία πηγαδιού μιας και η διατομή της 1ης κατάβασης είναι σχετικά κυκλική, με το ύψος της να είναι στα 25 μέτρα. Μόλις πατώσουμε συνεχίζουμε πάνω στο σχοινί σε επικλινές έδαφος για μερικά μέτρα. Κατόπιν υπάρχει αλλαγή και κατάβαση 6 μέτρων. Μέχρι την αλλαγή εισχωρεί και το φως. Μετά την κατάβαση βρισκόμαστε σε θάλαμο με τα πρώτα σημάδια διάκοσμου στα τοιχώματα. Για λίγο κινούμαστε τραβερσάροντας και κατηφορίζοντας ελαφρά για να φτάσουμε σε στένωμα, όπου βρίσκουμε αλλαγή. Το επτάμετρο κατέβασμα μας οδηγεί σε όμορφο θάλαμο όπου υπάρχει ρηχή και μικρή λίμνη. Αφού την παρακάμψουμε, βρίσκουμε τη μεγαλύτερη κατάβαση τριάντα μέτρων περίπου, που καταλήγει σε μεγαλύτερη λίμνη και χρειάζεται να την αποφύγουμε και αυτήν. Ο θάλαμος μετά τη λίμνη είναι καταστόλιστος από ασβεστιτικό κάτασπρο υλικό σε τοιχώματα και δάπεδο. Επίσης στη μέση του θαλάμου υπάρχει μεγάλος και όμορφος σταλαγμιτικός διάκοσμος. Από εκεί θα κατεβούμε άλλα 10 μέτρα και κατόπιν κατηφορίζουμε σε θάλαμο με έντονα κόκκινο δάπεδο από συγκολλημένες πέτρες. Στο τέλος αυτού βρίσκουμε σημείο που χρειάζεται εύκολη αναρρίχηση πέντε μέτρων. Μόλις βγούμε πάνω σύντομα βρίσκουμε και την τελευταία κατάβαση των 13 μέτρων. Μετά από αυτήν οδηγούμαστε σε θάλαμο με δύο συνέχειες που προοδευτικά στενεύουν και οι δύο, ορίζοντας το τέλος του βαράθρου στα 93 μέτρα. 

Βάραθρο Χιονότρυπας, Τύμφη

Το βάραθρο της Χιονότρυπας βρίσκεται στα 1700 μέτρα υψόμετρο στη νότια μεριά της Τύμφης. Η θέση λέγεται Αυγερινός, πάνω από το Βραδέτο και το σημείο προσεγγίζεται από χωματόδρομο αλλά και  μονοπάτι από το χωριό. Εκεί υπάρχουν δύο χαρακτηριστικές λούτσες, λίγο πιο βόρεια συναντάμε το Μέγα Λάκκο, ενώ στο βάθος δεσπόζει επιβλητικό το πανόραμα των κορυφών της Τύμφης. 

Από πλευράς εξερευνήσεων έχει βαριά ιστορία αφού ήδη από τη δεκαετία του 1970 οι ξένες αποστολές το είχαν εντοπίσει και ξεκίνησαν να το εξερευνούν. Πρώτοι βρέθηκαν οι Άγγλοι το 1976 όπου πατώσανε το εντυπωσιακό και ιδιαίτερο σπηλαιοφάραγγο. Έκτοτε πολυάριθμες αποστολές το έχουνε επισκεφτεί από Αμερικάνους, Ιταλούς και φυσικά Έλληνες. Το βάθος του έχει υπολογιστεί στα 152 μέτρα, ενώ το οριζόντιο ανάπτυγμα που παρουσιάζει στα 420 μέτρα Στην ξένη βιβλιογραφία θα το συναντήσουμε και με την ονομασία Olysses pot (Τρύπα του Οδυσσέα). Για αρκετούς μήνες το χρόνο διατηρεί πάγο στα πρώτα σχετικά οριζόντια μέτρα του, με τους κατοίκους του Βραδέτου να τον εκμεταλλεύονται τοποθετώντας εντός τα τυριά τους στο παρελθόν. Πρόκειται για κρύο σπήλαιο, λόγω του υψομέτρου που βρίσκεται, ενώ όλο το χρόνο φαίνεται να υπάρχει μία μικρή ροή νερού εντός.

Το βάραθρο στο πρώτο κομμάτι του είναι σχετικά οριζόντιο με στενούς μαίανδρους, τυπική μορφολογία φαραγγιού. Κατόπιν συναντάμε δύο απανωτές καταβάσεις ύψους 10, 15 μέτρων. Εκεί συναντάμε μικρό οριζόντιο τμήμα το οποίο στρίβει και μετά από λίγες αντιστηρίξεις στενεύει ιδιαίτερα. Στο τέλος του στενώματος υπάρχει κατάβαση 15 μέτρων. Αμέσως μετά την κατάβαση συναντάμε βάθρα με στάσιμα νερά, σήμα κατατεθέν του σπηλαίου, Το σημέιο αυτό βρίσκεται περίπου στο μέσο του βάθους του βαράθρου. Αφού στηθεί τραβέρσα προς αποφυγή της βάθρας ακολουθεί μεγάλος θάλαμος με τη διατομή του σπηλαιοφάραγγου να μεγαλώνει. Στα μισά έρχεται απο αριστερά ένας αγωγός-φαράγγι, ο οποίος ωστόσο δεν έχει συνέχεια. Έπειτα αποφεύγουμε με αντιστήριξη μικρό χάσμα και κατόπιν υπάρχει διαμπερές σε βράχο και κατάβαση 4 μέτρων. Έπειτα έχουμε στενό μαίανδρο και μετά από μερικά μέτρα έχουμε άλλη μία βάθρα με νερό που μπορούμε να αποφύγουμε προσεκτικά με αντιστηρήξεις. Σύντομα συναντάμε άλλες δύο μικρές καταβάσεις. Από εδώ και περα οι αγωγοί και τα μεγέθη του σπηλαιοφάραγγου μεγαλώνουν όπως και οι καταβάσεις. Έτσι έχουμε άλλες τρεις σχεδόν απανωτές καταβάσεις 10, 12 και 15 μέτρων για να φτάσουμε σε λίμνη με εξαιρετικό διάκοσμο και χρωματισμούς. Εκεί το υπόγειο φαράγγι στενεύει δημιουργώντας μία στενή διάκλαση. Μετά από 20 οριζόντια και δύσκολα μέτρα θα βρούμε την τελική κατάβαση που μας οδηγεί σε στενό θάλαμο με αρκετή λάσπη.

Παρά την απουσία σε γενικές γραμμές των σπηλαιοθεμάτων, εντυπωσιάζουν η στρωματογραφία του βαράθρου με πυριτικές στρώσεις να τη διακόπτουν, οι γλυφές και τα σμιλεμένα από το νερό τοιχώματα, οι μορφές πάγου στα πρώτα μέτρα, οι λαξευμένες στεγνές βάθρες σε διάφορα σχήματα και οι χρωματισμοί των πετρωμάτων με τον ασβεστόλιθο να παρουσιάζει διάφορες αποχρώσεις. 

Γενικά η Χιονότρυπα είναι ένα ιδιαίτερο σπηλαιοβάραθρο και κατέχει σημαντική θέση στη λίστα των βαράθρων της Τύμφης.

στην περιοχή του Αυγερινού. Κάτω αριστερά η είσοδος

Νεραϊδοσπηλιά, Παρνασσός

Πρόκειται για ένα αρκετά ιδιαίτερο και όμορφο οριζόντιο σπήλαιο στις ανατολικές απολήξεις του Παρνασσού. Για την πρόσβαση θα χρειαστεί πεζοπορία, ενώ προς το τέλος η διαδρομή γίνεται πιο βράχινη, όπου και τραβερσάρει σε ζωνάρι για να μας οδηγήσει σε μία άγρια γωνιά του βουνού. Το σπήλαιο παρουσιάζει εντυπωσιακές κλιμακωτές λίμνες υπερχείλισης από τις οποίες κάποιες είναι άδειες και κάποιες πλημμυρισμένες με κρυστάλλινο νερό. Από τα μισά της διαδρομής και μετά το σπήλαιο αλλάζει μορφολογία. Υπάρχει στενό πέρασμα που οδηγεί σε διάδρομο με όμορφο διάκοσμο στα τοιχώματα. Μετά από λίγα ακόμα μέτρα η διαδρομή τερματίζει σε ένα καταστόλιστο θάλαμο που δείχνει να έχει ανηφορική συνέχεια. Το σπήλαιο επισκέφτηκαν μέλη του Πρωτέα στις 22/05/2022. Η διαδρομή και στο wikiloc.

Ο τελικός θάλαμος πριν τη μεγάλη λίμνη

Βάραθρο Κουδουνότρυπας, Ίταμος, νότια Πίνδος

Πρόκειται για το βαθύτερο γνωστό σπήλαιο της ευρύτερης περιοχής του Ασπροπόταμου. Τα βάθος του είναι 115 μέτρα, διανοίγεται σε ασβεστόλιθο της ζώνης Πίνδου και βρίσκεται σε υψόμετρο 430 μέτρων στο όρος Ίταμος. Το όνομα του το πήρε από τις πέτρες που όταν πέφτουν μέσα στο βάραθρο "κουδουνίζουν". Για να το προσεγγίσουμε παίρνουμε το δρόμο από Πύλη για τη μονή Γκούρας και λίγο πριν υπάρχει μονοπάτι με αραιό ίχνος που σε δέκα λεπτά μας οδηγεί στο βάραθρο.

Ιστορικό εξερεύνησης: Η 1η εξερεύνηση της Κουδουνότρυπας φαίνεται να έγινε το 1961 από ντόπιους, οι οποίοι από την περιέργεια και την αγωνία τους για εξερεύνηση κατέβασαν άτομα μέσα σε ένα μεταλλικό κάδο! Τότε μετρήσανε το βάθος στα 116 μέτρα. Το μεταλλικό αυτό βαρέλι υπάρχει σκουριασμένο και χτυπημένο στον πάτο του σπηλαίου για να θυμίζει την πρώτη και άκρως ριψοκίνδυνη προσπάθεια. Η 1η σπηλαιολογική προσέγγιση έγινε από την ΕΣΕ το 1963 χωρίς ωστόσο να γίνει κατάβαση. Ο λόγος ήταν η έλλειψη βαρούλκου ενώ η τεχνική μονού σχοινιού δεν υπήρχε ακόμα. Το βάθος μετρήθηκε στα 120 μέτρα. Η ΕΣΕ θα επιστρέψει το 1978 με επικεφαλή το Γ. Αβαγιανό, όπου και θα πατώσει το σπήλαιο με τη νεόφερτη σχετική τεχνική μονού σχοινιού. Το βάθος θα μετρηθεί τότε στα 92 μέτρα. Το 1994 οι αναρριχητές Διβάνης Δημήτρης και Ζαφειριάδης Πασχάλης θα πραγματοποιήσουν κατάβαση. Το βάραθρο θα φωτιστεί και πάλι το 2011 στην αποστολή του Πρωτέα στην περιοχή. Το βάθος μετρήθηκε στα 115 μέτρα. Ο σύλλογος θα ξαναεπισκευτεί το βάραθρο τον Οκτώβρη του 2020.

Περιγραφή σπηλαίου: Το βάραθρο παρουσιάζει μία επικλινή κατάβαση στην αρχή όπου μας οδηγεί σε κάθετο και μονοκόμματο αγωγό. Τα τοιχώματα είναι σε γενικές γραμμές κατακόρυφα, ενώ μετά από 40 μέτρα η διατομή του αγωγού μεγαλώνει. Στα - 65 μέτρα υπάρχει πατάρι που στην ουσία είναι ένα άνοιγμα σε διπλανό παράλληλο αγωγό/βάραθρο. Ο ελλειψοειδής θάλαμος στον πάτο έχει διαστάσεις 7χ3 μέτρων, παρουσιάζει κατηφορική συνέχεια στη μία πλευρά του. Με προσεκτική καταρρίχηση δύο μέτρων και ένα μικρό διάδρομο οδηγούμαστε στον πάτο του γειτονικού βαράθρου. Στους δύο θαλάμους των βαράθρων υπάρχει απουσία διάκοσμου. Διάκοσμος υπάρχει στα τοιχώματα του αγωγού κατά σημεία.

Βιολογικές παρατηρήσεις: Το σπήλαιο παρουσιάζει έντονο βιολογικό ενδιαφέρον. Αρχικά βρέθηκε ζωντανό σπιτόφιδο! Επίσης υπήρχε μεγάλος βάτραχος (Χωματοφρύνος), ένας αρκετά μικρότερος και ευέλικτος (Πηδοβάτραχος) και ένας ακόμα νεκρός, μάλλον από πτώση. Ακόμα υπήρχαν δεκάδες μικρά σαλιγκάρια, ενώ παρατηρήθηκαν ένα μυριάποδο και μία αράχνη.

Η είσοδος του βαράθρου

Βάραθρο Γκάλιστα, Ανθοχώρι, Περιστέρι

Το σπήλαιο βρίσκεται στη βόρεια μεριά του όρους Περιστέρι, πάνω από το Ανθοχώρι. Εξερευνήθηκε από τη σπηλαιολογία Θεσσαλονίκης Πρωτέας στις 10 Οκτώβρη 2020, ενώ παράλληλα χαρτογραφήθηκε και φωτογραφήθηκε . Βρίσκεται στα 1820 μέτρα υψόμετρο σε ένα βράχινο ζωνάρι. Το βάθος του μετρήθηκε στα 52 μέτρα και διανοίγεται σε ασβεστόλιθο της ζώνης Πίνδου.

Πρόσβαση: Για να το πρoσεγγίσουμε θα ακολουθήσουμε ένα χωματόδρομο πάνω από το χωριό όπου θα μας οδηγήσει στα 1500 μέτρα υψόμετρο, ενώ από εκεί θα περπατήσουμε 40 λεπτά. Η ονομασία του βαράθρου είναι Γκάλιστα και η προέλευση της είναι από τα γκαίλια, πουλιά τα οποία βρίσκουν καταφύγιο στο σπήλαιο. Δεν βρέθηκε προηγούμενη σπηλαιολογική παρέμβαση (βιομηχανικά βίσματα ή σπιτ).

Περιγραφή σπηλαίου: Το φως εισχωρεί από την είσοδο στα πρώτα 18 μέτρα περίπου. Αρχικά έχουμε μία κατακόρυφη κατάβαση δέκα μέτρων και κατόπιν συνεχίζουμε σε επικλινή αγωγό για άλλα 8 μέτρα. Το δάπεδο είναι σκεπασμένο με παχιά στρώση από λάσπη και περιττώματα  πουλιών. Απουσία διάκοσμου. Κατόπιν το σπήλαιο παρουσιάζει μία μονοκόμματη κατάβαση 30 μέτρων σε σκοτεινό πλέον περιβάλλον. Πλέον έχουμε και την εμφάνιση όμορφου διάκοσμου στα τοιχώματα. Αρχικά καταλήγουμε σε λόφο από χώμα και γουανό και κατόπιν κατηφορίζουμε στην τελική αίθουσα του σπηλαίου. Στο ένα τοίχωμα υπάρχει μικρή συνέχεια με καθαρό διάκοσμο. Το υπόλοιπο κομμάτι κατηφορίζει για να καταλήξει σε μικρή εσοχή κάτω από κατακριμνήσεις.

Το εν λόγω βάραθρο προστίθεται και αυτό στον κατάλογο του συλλόγου με τα σπήλαια του Περιστερίου και να σημειωθεί ότι είναι και το βαθύτερο εξερευνημένο μέχρι στιγμής του ορεινού όγκου. Το 2011 είχε πραγματοποιηθεί αποστολή από την ανατολική μεριά κοντά στο Χαλίκι, ενώ το 2016 έρευνες γίνανε από τον Πρωτέα και στη δυτική μεριά του βουνού.

Η είσοδος

Τρύπα Βολιώτη, Κόζιακας, νότια Πίνδος

 Η τρύπα του Βολιώτη βρίσκεται στον Κόζιακα σε υψόμετρο 1750 μέτρων. Διανοίγεται σε ασβεστόλιθο και έχει βάθος 93 μέτρα. Παρουσιάζει μεγάλη είσοδο διαστάσεων 16x7 μέτρα ενώ φιλοξενεί και μία μεγάλη αποικία πουλιών που βρίσκουν καταφύγιο εντός του. Δεν παρουσιάζει διάκοσμο, ενώ στον πάτο φιλοξενεί ένα μικρό παγετώνα. 

Προέλευση ονομασίας: Ο μύθος λέει ότι ένας τσοπάνος ονόματι Βολιώτης είδε να γκρεμίζεται εδώ ένα από τα πρόβατά του για να φανεί μέρες αργότερα στο Γοργογύρι και να αποτελέσει πλούσιο γεύμα για τους ντόπιους. Όταν το έμαθε ο Βολιώτης, έριξε επίτηδες νέο πρόβατο στο βάραθρο για να χορτάσουν οι Γοργογυριώτες. Ακολούθησε και ένα τρίτο, γεγονός που πυροδότησε την οργή του αφεντικού του Βολιώτη που δεν δίστασε να πετάξει τον τσομπάνο του στο βάραθρο. Σε ανάμνησή του γεγονότος το βάραθρο φέρει το όνομά του.

Ιστορικά στοιχεία: Η πρώτη κατάβαση έγινε το 2002 από τον αναρριχητή  Δημήτρη Διβάνη με τη βοήθεια του Χρήστου Παπαγιαννάκη και ντόπιων για το κουβάλημα των υλικών. Από σπηλαιολογικής προσέγγισης κατάβαση είχε γίνει από τη σπηλαιολογία Θεσσαλονίκης Πρωτέας το 2011, χωρίς να πατωθεί το εντυπωσιακό βάραθρο. Το 2020 ο σύλλογος επέστρεψε οργανώνοντας αποστολή στα μέρη όπου και κατάφερε την πρώτη κατάβαση σπηλαιολόγων, ενώ παράλληλα γίνανε μετρήσεις για το βάθος του και καλύφθηκε σε κάποιο βαθμό από φωτογραφικής απόψεως. 

Πρόσβαση: Για την πρόσβαση θα χρειαστούμε όχημα 4x4 προκειμένου να τερματίσουμε κακό χωματόδρομο που ξεκινάει από την Ελάτη για να φτάσει στη θέση Κανάλια στα 1500 μέτρα υψόμετρο. Από εκεί θα χρειαστεί πεζοπορία για 1:30 ώρα σε δύσκολο τερέν προκειμένου να φτάσουμε στην είσοδο του βαράθρου στα 1750μ.

Μορφολογία: Αν και γενικά τα τοιχώματα της εισόδου είναι κάθετα, στη ΒΑ μεριά του βαράθρου δημιουργείται επικλινής κατάβαση. Μετά από λίγα μέτρα αποκτάει καθετότητα για να καταλήξει σε πατάρι μετά από 4 μέτρα. Αυτό καλύπτει ένα μέρος της διατομής της τρύπας και μετά ακολουθεί κατάβαση 20 μέτρων στο κενό, ενώ υπάρχει και ένας μικρότερος αγωγός που χρίζει εξερεύνησης. Κατόπιν προσγειωνόμαστε σε βράχο και η διατομή αλλάζει, ενώ το απέναντι τοίχωμα απέχει αρκετά μέτρα. Μετά από 15 μέτρα κατάβασης πάνω σε σχετικά επικλινή βράχο, το σπήλαιο αποκτάει καθετότητα και πάλι. Η κατάβαση ωστόσο συνεχίζει δίπλα σε βράχο. Το φως πλέον σταματάει να εισχωρεί, ενώ έχουμε και μία πρώτη εικόνα του πάτου. Μετά από μία κατάβαση 45 μέτρων θα πατήσουμε τον πάγο του Βολιώτη. Από εκεί θα κατηφορίσουμε λίγο για να φτάσουμε στο χαμηλότερο σημείο του θαλάμου, όπου θα βρούμε δύο συνέχειες, η μία κατηφορική σε στενό αγωγό για λίγα μέτρα και η άλλη ψηλότερα σε σημείο που θέλει αναρρίχηση. Η διατομή του θαλάμου είναι 8,8x10,6μ. 

Ο Βολιώτης από ψηλά (φωτό Σ.Κουντουράς)

Μεγάλο σπήλαιο Πάχνης, Ξάνθη

 Το σπήλαιο βρίσκεται αρκετά κοντά στο δρόμο στο πρανές ενός μικρού ρέματος. Αν και οριζόντια είσοδο διαρκώς κατηφορίζει. Αρχικά παρουσιάζει ένα κατηφορικό θάλαμο με καταπτώσεις και ογκόλιθους. Κατόπιν έχει κατέβασμα 2 μέτρων σε πεσμένο βράχο που χρειάζεται προσοχή. Έπειτα συναντάμε μεγάλο θάλαμο που σε ένα σημείο του στο δάπεδο μας δίνει μία ακόμα κατηφορική συνέχεια. Μέχρι αυτό το σημείο υπάρχει απουσία διάκοσμου. Στη συνέχεια ωστόσο το σπήλαιο αποκτάει μεγαλύτερο ενδιαφέρον αφού ο θάλαμος που ακολουθεί έχει καταστόλιστο δάπεδο. Ένα ακόμα τεχνικό και στενό πέρασμα μας οδηγεί σε νέο θάλαμο με πλούσιο διάκοσμο, ενώ συνεχίζοντας και μετά από ένα ακόμα στενό πέρασμα φτάνουμε σε θάλαμο εντυπωσιακών διαστάσεων. Από εκεί υπάρχουν αρκετά σημεία για εξερεύνηση. Ένα από αυτά και μάλλον τοπ μεγαλύτερο συνεχίζει με τη μορφή ενός μικρού φαραγγιού. Μέτα από κάποιες στροφές προοδευτικά τερματίζει. Το φωτογραφικό υλικό είναι από την εξερεύνηση μελών του συλλόγου "Σπηλαιολογία Θεσσαλονίκης Πρωτέας".

Ο μεγαλύτερος θάλαμος του σπηλαίου

Μικρό σπήλαιο Πάχνης, Ξάνθη

 Στα απομονωμένα Πομακοχώρια της Ξάνθης βρίσκεται το μικρό σπήλαιο της Πάχνης. Συγκεκριμένα λίγο μετά το χωριό και πάνω στο δρόμο θα συναντήσουμε την είσοδο του σπηλαίου. Πρόκειται για τεχνικό σπήλαιο με περάσματα που χρειάζονται προσοχή. Αρχικά θα κατεβούμε με αντιστήριξη 2 μέτρα και κατόπιν θα βρούμε στενό πέρασμα. Μετά το πέρασμα εισερχόμαστε σε μεγάλο θάλαμο με πλούσια διάκοσμο. Συνεχίζουμε να κατηφορίζουμε και μετά από 2ο στενό και κατηφορικό πέρασμα μπαίνουμε σε θάλαμο με διατομή σαν υπόγειου φαραγγιού. Ο διάκοσμος συνεχίζει να εντυπωσιάζει με εναλλαγή καφέ και άσπρων σπηλαιοθεμάτων. Στο τέλος του διάδρομου υπάρχει κατάβαση 4 μέτρων που απαιτεί τη χρήση σχοινιού. Το σπήλαιο συνεχίζει σαν υπόγειο φαράγγι, ενώ σχηματίζει και άλλη κατεβασιά αμέσως μετά. Μέλη του Πρωτέα το εξερεύνησαν το Σεπτέμβρη του 2020.

Η κατηφορική και γεμάτη κατακριμνήσεις είσοδος

το στενό πέρασμα που ακολουθεί

όμορφος διάκοσμος αμέσως μετά

Γιοβάννι Λάκκος, Φωλιά, Καβάλα

Το σπήλαιο ανήκει στο όρος Σύμβολο στο νομό Καβάλας, κοντά στο χωριό της Φωλιάς. Είναι το 4ο βαθύτερο σπήλαιο στη Μακεδονία με βάθος 144 μέτρα. Διανοίγεται σε μάρμαρο, ενώ θα συναντήσουμε και σχιστόλιθο. Παρουσιάζει δύο εισόδους οι οποίες μετά από 30 μέτρα ενώνονται σε ένα εντυπωσιακών διαστάσεων κοινό αγωγό. Και από τις δύο εισόδους υπάρχουν μονοκόμματες καταβάσεις άνω των 100 μέτρων, με το σπηλαιοεξερευνητή να είναι στο κενό. Στο δάπεδο του βαράθρου και κάτω από τις εισόδους έχουν σχηματιστοί λόφοι από γουανό και φερτά υλικά. Ακόμα θα συναντήσουμε αρκετό διάκοσμο στα τοιχώματα καθ'όλη την κάθοδο, ενώ υπάρχει και εντυπωσιακός σταλαγμίτης, ύψους 9 μέτρων. Το όνομα το πήρε από κάποιον κτηνοτρόφο με το όνομα Γιοβάννη, τον οποίο ρίξανε στο βάραθρο μαζί με το γιό του. Εικάζεται ότι έχουνε πέσει μέσα άνθρωποι και στον εμφύλιο. 

Το βάραθρο έχουν επισκεφτεί αρκετές φορές τα μέλη της σπηλαιολογίας Θεσσαλονίκης Πρωτέας.

Οι δύο είσοδοι από το δάπεδο

η μικρή είσοδος

Βάραθρο Πελέ, Βροντού, Όλυμπος

Το σπήλαιο βρίσκεται στην τοποθεσία Καρανίκα, ΒΑ της Βροντού.  Πρόκειται για μονοκόμματο βάραθρο βάθους 15 μέτρων. Στην αρχή έχει τη μορφή στενού αγωγού και μετά από τρία μέτρα ανοίγει σαν θόλος. Η κυκλικής διατομής αίθουσα έχει όμορφο διάκοσμο στα τοιχώματα αλλά και δυστυχώς αρκετά γραμμένα και σκουπίδια. Στο κέντρο βρίσκεται κώνος κορημάτων. Πλευρικά στα τοιχώματα υπάρχει μικρή συνέχεια που οδηγεί σε θάλαμο μέσα σε κατακριμνήσεις. Το σπήλαιο εξερεύνησαν μέλη του Πρωτέα, στις 23/05/2020 όπου και το καθάρισαν από τα σκουπίδια.

άποψη του θόλου

Βάραθρο Βαλότρυπας, όρος Μαυροβούνι, Μαγνησία

Ο τελικός θάλαμος του σπηλαίου με το χαμηλότερο σημείο του στα -264 μέτρα

Το σπήλαιο βρίσκεται στο όρος Μαυροβούνι, που θεωρείται και ως απόληξη του Πηλίου προς το βορρά. Εδαφικά ανήκει στο δήμο Κεραμιδίου, νομό Μαγνησίας. Η ονομασία προέρχεται από τα νεκρά βουβάλια που ρίχνανε μέσα (βουβαλότρυπα>βαλότρυπα). Το σπήλαιο διανοίγεται σε μάρμαρα και βρίσκεται πολύ κοντά στο σημείο ένωσης με σχιστόλιθους και γνεύσιους.

Χρονικό εξερευνήσεων: Η πρώτη κατάβαση έγινε από τον Αυτζή Γιώργο και μέλη της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρίας, όπου διαπιστώθηκε το μεγάλο βάθος του βαράθρου, χωρίς ωστόσο να φτάσουν στον πάτο. Το 2004 μετά από δύο αποστολές που θα οργανώσει ο Χείρων σε συνεργασία με το ΣΕΛΑΣ οι προσπάθειες θα στεφθούν με επιτυχία καθώς θα φτάσουν στο βαθύτερο σημείο του. Υπεύθυνος των αποστολών ήτανε ο Βαξεβανόπουλος Μάρκος. Τότε θα γίνει και η πρώτη εκτίμηση του βάθους,  στα -250 μέτρα, χωρίς ωστόσο να χαρτογραφηθεί. Ημιτελείς καταβάσεις θα γίνουνε επίσης το 2009 και το 2014 από μέλη του Πρωτέα και του Χείρων, ενώ το 2013 θα το επισκεφτούν μέλη του ΣΠΕΛΕΟ. Το 2019 ο Πρωτέας θα χαρτογραφήσει το βάραθρο με DistoX βγάζοντας το βάθος στα 264 μέτρα. Αναλυτικότερα η αποστολή στην έκθεση αναφοράς.

Τρύπα της Νύφης, Βραδέτο, Ζαγόρι

Το βάραθρο βρίσκεται ανάμεσα στο Καπέσοβο και το Βραδέτο, στο δρόμο που ενώνει τα δύο χωριά. Πρόκειται για το 5ο βαθύτερο σπήλαιο της Τύμφης και ένα από τα 30 βαθύτερα της Ελλάδας. Αποτελείται από τρεις αγωγούς με συνολικό βάθος 293 μέτρα. Διανοίγεται σε ασβεστόλιθο, ενώ συναντάμε και στρώσεις πυριτόλιθου. Έχει εύκολη πρόσβαση, αφού χρειάζονται μόλις δέκα λεπτά πεζοπορίας για να το προσεγγίσουμε.

Ιστορικό εξερευνήσεων:

• 1969: Η πρώτη εξερεύνηση του βαράθρου έγινε το 1969 από Αγγλική αποστολή με επικεφαλής το Livesey. Θα κατέβουν τα 2 πρώτα πηγάδια, φτάνοντας στο οριζόντιο τμήμα στα -180μ.
• 1975: Αποστολή Άγγλων και Αυστραλών θα φτάσουν τη Νύφη στα -240μ
• 1976: Βρετανική αποστολή (Astraka expedition) θα φτάσουν στο θάλαμο στα 285μ. Στα τότε δημοσιεύματα ο θάλαμος αυτός μετρήθηκε στα -291μ.
• 1977: Οι Αμερικάνοι με μία μεγάλη αποστολή θα κατέβουν και το τελευταίο στενό κομμάτι των 8 μέτρων φτάνοντας στο βαθύτερο σημείο της Νύφης που τότε εκτιμήθηκε στα 299 μέτρα.
• 1978: Σειρά των Ελλήνων να κατέβουν στη Νύφη με αποστολή της ΕΣΕ.
• 1988:Ο ΣΠΕΛΕΟ θα πατώσει το σπήλαιο.
• 1992: Πενταμελής ομάδα της ΕΣΕ θα κατέβει στη Νύφη τοποθετώντας μικρή πλακέτα.
• 2004: Μεγάλη αποστολή από μέλη του ΣΕΛΑΣ με Ιταλούς και Γάλλους. Υπεύθυνος Μανώλης Διαμαντόπουλος. Χαρτογράφηση στα -285μ.
• 2018: Μέλη του ΣΠΕΛΕΟ θα κατεβούνε για κάποια μέτρα στην αποστολή που οργάνωσε ο Πρωτέας. Το εγχείρημα θα εγκαταληφθεί λόγω της αυξημένης επικινδυνότητας που προκαλούσε το λιώσιμο του χιονιού..
• 2019: Αποστολή εξερεύνησης του Πρωτέα. Θα γίνει χαρτογράφηση που θα βγάλει το βάθος στα 293 μέτρα, καθώς και φωτογράφηση.

Προέλευση ονομασίας: Ο θρύλος λέει ότι κάποτε ξεκίνησε από το Τσεπέλοβο ένα συμπεθεριό με προορισμό το Πάπιγκο για γάμο. Δίπλα στο βάραθρο υπάρχει πηγή και ο κόσμος, που ήτανε καβάλα στα μουλάρια, έκανε στάση να ξαποστάσει. Έτσι όπως περνούσε και η νύφη, το μουλάρι της γλίστρησε και έπεσε μέσα στο βάραθρο. Το χέρι της με τα δακτυλίδια βρέθηκε μετά από μέρες στις πηγές του Βοϊδομάτη..Το σπήλαιο έκτοτε ονομάζεται Τρύπα της Νύφης, Νυφότρυπα ή Σπέρα της Νεβιάστας. Σχετικά με την ονομασία υλικό υπάρχει και εδώ.

Περιγραφή σπηλαίου: Το σπήλαιο έχει μεγάλη είσοδο ορθογωνικής διατομής. Το βάθος του πρώτου πηγαδιού έχει βάθος 133 μέτρα και το φως εισχωρεί στο μεγαλύτερο τμήμα του. Ακολουθεί πατάρι από όπου μπορούμε να βγούμε από το σχοινί, αλλά όχι για πολύ. Κατόπιν υπάρχει κατάβαση 50 μέτρων όπου μας οδηγεί σε υπόγεια αλλά ανενεργή κοίτη. Εκεί θα περπατήσουμε σε οριζόντιο τμήμα, ένα υπόγειο φαράγγι που σε κάποιο σημείο τα ψηλά τοιχώματά του γίνονται ιδιαίτερα στενά (πλάτος ένα μέτρο). Το μήκος του οριζόντιου τμήματος είναι 60 μέτρα περίπου. Στη συνέχεια υπάρχει κατακόρυφο κομμάτι από ογκόλιθους, ύψους δέκα μέτρων που πρέπει να αναρριχηθούμε για να συνεχίσουμε. Ακολουθεί επικλινής κατάβαση πάλι δέκα μέτρων. Εκεί βρίσκεται πλούσιος διάκοσμος από με ρεόλιθο, γκουρ και κατάλευκο ασβεστιτικό υλικό που έχει καλύψει πλήρως τα βράχια. Μετά τη μικρή αυτή κατάβαση θα συναντήσουμε το τρίτο κατακόρυφο πηγάδι 90 μέτρων, που καταλήγει σε μεγάλο θάλαμο κυκλικής διατομής στα -275 μέτρα. Στα τοιχώματα υπάρχει στενή συνέχεια/διάκλαση, μαζί με βέλος από κόκκινο σπρέι.. Μετά από 10 μέτρα κατάβασης φτάνουμε σε ευρύχωρο θάλαμο. Εκεί θα βρούμε μία πλακέτα της ΕΣΕ, γραμμένο σπρέι σε βράχο από το ΣΠΕΛΕΟ και μικρή τρύπα στο δάπεδο. Αυτή είναι και η τελική κατάβαση 9 μέτρων, ιδιαίτερα στενή, που ολοκληρώνει το βάραθρο. Το συνολικό του βάθος χαρτογραφήθηκε από τον Πρωτέα το 2019 με DistoX και βρέθηκε στα -293 μέτρα. Παλαιότερες χαρτογραφήσεις ξένων αποστολών δεκαετία '70 το είχανε βγάλει στα 299μ. ενώ ο ΣΕΛΑΣ το 2004 στα -285μ.
Φωτογραφικό υλικό: Ζάχαρης Άρης, Σωτηριάδης Γιώργος.

Άποψη της εισόδου

Τρύπα της Καλόγριας, Βραδέτο, Ζαγόρι

Το βάραθρο βρίσκεται δίπλα στο χωριό του Βραδέτου και είναι πολύ εύκολα προσβάσιμο. Συγκεκριμένα το συναντάμε πάνω στο χωματόδρομο και πριν το μονοπάτι που οδηγεί στη θέση Μπελόη. Υπάρχει περίφραξη γύρω από το μεγάλο άνοιγμα του βαράθρου, πινακίδα που προειδοποιεί για τον κίνδυνο, και μία χαρτογράφηση του σπηλαίου. Το συνολικό βάθος του είναι 80 μέτρα, ενώ η μορφολογία του αποτελείται από τρία βάραθρα. Αρχικά το πρώτο έχει βάθος 30 μέτρα και το φως εισχωρεί μέχρι τον πάτο του λόγω της μεγάλης ορθογωνικής διατομής του ανοίγματος. Εκεί υπάρχουν και αρκετά σκουπίδια.15 μέτρα χαμηλότερα από την είσοδο και στη δυτική πλευρά του βαράθρου υπάρχει στενό άνοιγμα που επιτρέπει τη συνέχεια στο 2ο μονοκόμματο και σκοτεινό πλέον πηγάδι των 42 μέτρων. Στον πάτο του υπάρχει οριζόντιο τμήμα με αρκετά μπάζα επίσης. Μετά από πέντε οριζόντια μέτρα περνάμε σημείο σαν πύλη και κατόπιν υπάρχει το 3ο βάραθρο βάθους 25 μέτρων με την πιο στενή διατομή. Στα τοιχώματά του υπάρχουν κοράλια, που είναι και ο μοναδικός διάκοσμος του σπηλαίου. Στον τελικό θάλαμο υπάρχει αρκετή υγρασία και πιθανό να γεμίζει νερό μετά από βροχές. Στην άκρη του θαλάμου συναντάμε στενό μαίανδρο που δεν επιτρέπει την ανθρώπινη συνέχεια. Στο σπήλαιο κατέβηκαν Αμερικάνοι το 1977 (όπου προκλήθηκε και ατύχημα), ενώ το 1979 είναι η σειρά των Άγγλων να πατώσουν την Καλόγρια. Ο Πρωτέας θα κατέβει και θα χαρτογραφήσει το σπήλαιο το 2018, ενώ το 2019 μέλη του θα κατεβούν ξανά. Το φωτογραφικό υλικό είναι από τις δύο αυτές καταβάσεις στις αποστολές του συλλόγου εκεί.

η είσοδος της Καλόγριας το Φλεβάρη του 2018

Καλόγρια, Οκτώβρης 2019

Σπήλαιο Άρτεμης, Πέτρα, Όλυμπος

Το σπήλαιο βρίσκεται κοντά στην Πέτρα Ολύμπου. Διανοίγεται σε κροκαλοπαγές πέτρωμα και έχει βαραθρώδη είσοδο. Η όδευση εντός πηγαίνει προς τα κάτω μέσα από κατακριμνήσεις και στενά περάσματα, ώσπου φτάνει στα είκοσι μέτρα βάθος. Στο τέλος συναντάμε στενή διάκλαση η οποία προοδευτικά κλείνει. Υπάρχει όμορφος διάκοσμος σε αρκετά σημεία και αρκετοί χρωματισμοί στα σπηλαιοθέματα. Το σπήλαιο εξερεύνησαν και χαρτογράφησαν μέλη της σπηλαιολογίας Θεσσαλονίκης Πρωτέας.

Βάραθρο Σκάλας, Βραδέτο, Ήπειρος

Το βάραθρο βρίσκεται δίπλα στο μονοπάτι της Σκάλας Βραδέτου. Το προσεγγίζουμε από τη μεριά του Βραδέτου και η πρόσβαση σε αυτό είναι αρκετά σύντομη. Διανοίγεται σε ασβεστόλιθο και έχει συνολικό βάθος 36 μέτρα. Στα 26 μέτρα υπάρχει πατάρι όπου μπορούμε να βγούμε από το σχοινί. Εκεί το σπήλαιο παρουσιάζει δύο κατακόρυφες συνέχειες. Η μία μετά από πέντε μέτρα μας οδηγεί σε θάλαμο με πλούσιο διάκοσμο και αρκετές κατακριμνήσεις στο δάπεδο. Η άλλη καταλήγει μετά από δέκα μέτρα σε μικρό θάλαμο και στο βαθύτερο τμήμα του βαράθρου. Βρέθηκαν αρκετές φιάλες καπνογόνου. Η είσοδος έχει τη μορφή διάκλασης που διακόπτεται από ένα σφηνωμένο βράχο. Το φωτογραφικό υλικό είναι από αποστολή που πραγματοποίησε ο σύλλογος σπηλαιολογίας Θεσσαλονίκης Πρωτέας τον Οκτώβρη του 2019.

η είσοδος του βαράθρου

Σπήλαιο Γάκη, Λίμνη Πλαστήρα, Καρδίτσα

Το σπήλαιο βρίσκεται ανατολικά του χωριού Έλατος, μέσα στη χαράδρα με το όνομα "Κρεμαστό Νερό". Πιθανό να πρόκειται για παλιά κοίτη υπόγειου ποταμού και διανοίγεται σε ασβεστόλιθο. Έχει περίπου 200 μέτρα μήκος διαδρόμων και στο τέλος του αγωγού, ο οποίος κατηφορίζει απότομα, καταλήγει σε σιφόνι. Πήρε το όνομά του από το Θύμιο Γάκη λήσταρχο της περιοχής των ανατολικών Αγράφων που λέγεται ότι έβρισκε καταφύγιο στη σπηλιά. Ο Γάκης το 1884 απήγαγε και την κόρη ενός επιφανή και πλούσιου τσέλιγκα (Ν.Αβέρωφ) και πιθανόν να την έκρυψε κάποιο διάστημα και στο σπήλαιο αυτό. Φιλοξενεί μεγάλο αριθμό νυχτερίδων και το δάπεδο έχει αρκετή ποσότητα γουανό σε κάποια σημεία. Επίσης πέρα από τη βιολογική του αξία παρουσιάζει και παλαιοντολογικό ενδιαφέρον μιας και τη δεκαετία του 1950 είχανε βρεθεί οστά και δόντια της σπηλαίας άρκτου (ursus spelaeus) κοντά στην είσοδο. Στα τοιχώματα του αγωγού υπάρχει όμορφος διάκοσμος με ποικιλία σπηλαιοθεμάτων. Παράλληλα μικρότεροι διάδρομοι υπάρχουν εκατέρωθεν της κύριας διαδρομής. Το σπήλαιο εξερευνήθηκε το 1987 από το ΣΠΕΛΕΟ και μετέπειτα από το Σπηλαιολογικό όμιλο Καρδίτσας. Δυστυχώς έχει υποστεί αρκετές καταστροφές, ενώ σε πολλά σημεία είναι βαμμένο με σπρέι..Δέκα μέτρα χαμηλότερα του σπηλαίου και στη διάνοιξη ενός δρόμου ακούγεται έντονα νερό που πιθανό να συνδέεται με το σιφόνι του σπηλαίου ψηλότερα.

το φως από την είσοδο

Σπήλαιο Δρυάδων, Λιβερά Ξάνθης

Το σπήλαιο βρίσκεται κοντά στο εγκαταλελειμμένο χωριό των Λιβερών στο νομό Ξάνθης. Θα χρειαστούμε 20 λεπτά πεζοπορίας για την προσέγγιση του, στο δρόμο που ενώνει τα κάτω Λιβερά με τον σιδηροδρομικό σταθμό στους Τοξότες. Είμαστε στην πλαγιά πάνω από το Νέστο στα 290μ υψόμετρο και σε αρκετά απομονωμένη περιοχή. Κάποια σημεία δίνουνε και όμορφη θέα στο ποτάμι. Το σπήλαιο έχει οριζόντια είσοδο που την κλείνει μερικώς σιδερένια καγκελόπορτα. Με το που εισέλθουμε το σπήλαιο κατηφορίζει σε διάδρομο με αρκετές καταπτώσεις. Κατόπιν καταλήγουμε στην κεντρική και μεγαλύτερη αίθουσα με αρκετό διάκοσμο. Περιμετρικά αυτής υπάρχουν μικρά παρακλάδια και θάλαμοι, που ωστόσο δεν παρουσιάζουν αξιόλογη συνέχεια αλλά έχουνε και αυτά με τη σειρά τους σεβαστό διάκοσμο. Το σπήλιο πρωτοεξερευνήθηκε από την ΕΣΕ το 1971, ενώ το 1940 αποτέλεσε καταφύγιο στον πόλεμο. Διανοίγεται σε ασβεστόλιθο. Η σπηλαιολογία Θεσσαλονίκης Πρωτέας το εξερεύνησε στις 21/07/2019.

ρκετός διάκοσμος στον κεντρικό θάλαμο

η είσοδος

Σπήλαιο Αετοφωλιάς, Άγιος Ακάκιος, Καρδίτσα

Το σπήλαιο βρίσκεται λίγο πιο έξω από το χωριό του Άγιου Ακάκιου σε χαμηλή βλάστηση στα 460μ. υψόμετρο. Είναι περιφραγμένο με σήτα και η είσοδός του είναι βαραθρώδους διατομής 5 μέτρων περίπου και κατά συνέπεια χρειάζεται ένα μικρό σχοινί. Διανοίγεται σε μάρμαρο, ενώ σε αρκετά σημεία του το πέτρωμα είναι κροκαλοπαγές. Πρόκειται για ένα μονοκόμματο αγωγό μεγάλων διαστάσεων μήκους 150 μέτρων περίπου και με ύψος οροφής στα 8 μέτρα κατά μέσο όρο. Σε κάποια σημεία στρίβει και στενεύει για να μεγαλώσει και πάλι. Φιλοξενεί μεγάλο αριθμό νυχτερίδων και όλο το δάπεδο είναι καλυμμένο με αρκετό γουανό. Επίσης στο παρελθόν φαίνεται να αποτέλεσε καταφύγιο σε περιόδους πολέμου και μάλιστα σε αρκετό πληθυσμό λόγο του μεγέθους του. Είναι γραμμένο σε πολλά σημεία με ημερομηνίες από 1900 μέχρι σήμερα.. Αρκετός διάκοσμος σε σημεία, με εντυπωσιακές κουρτίνες πολλών μέτρων. Το σπήλαιο εξερεύνησαν μέλη του ΣΟΚ και του Πρωτέα.

Πλούσιος διάκοσμος στα τοιχώματα λίγο μετά την είσοδο

Η κατηφορική είσοδος 

Βάραθρο Χάντακα, Βούρινος, Κοζάνη

Το βάραθρο βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του Βούρινου στα 900μ υψμ. Διανοίγεται σε ασβεστόλιθο και το βάθος του εκτιμάται στα 55 μέτρα. Για την πρόσβαση χρειάζονται 20 λεπτά πεζοπορίας. Το άνοιγμα είναι σχετικά μεγάλο, διαστάσεων 5x8 περίπου. Για την κατάβαση θα χρειαστούν πέντε αλλαγές, λόγω του ότι η όδευση αλλάζει κατεύθυνση συχνά.

Περιγραφή βαράθρου. Μετά την πρώτη ασφάλεια σε βράχο εκτός του σπηλαίου θα βρούμε σύντομα τη 1η αλλαγή σε μεγάλο βράχο σφηνωμένο στη μία πλευρά του σπηλαίου. Μετά από 6-7 μέτρα συναντάμε κινητή αλλαγή και κατόπιν τη 2η αλλαγή. Μέχρι εκεί εισχωρεί και το φως από την είσοδο. Συνεχίζουμε την κατάβαση φτάνοντας σε μέχρι μικρό πατάρι με συνέχειες εκατέρωθεν. Εμείς θα κινηθούμε στην κύρια όπου υπάρχει η 3η αλλαγή σε στενό και τεχνικό σημείο. Λίγα μέτρα πιο κάτω θα βρούμε την 4η αλλαγή και στη συνέχεια έχουμε τη μεγαλύτερη κατάβαση μήκους 15 μέτρων περίπου. Τέλος θα βρούμε την 5ή και τελευταία αλλαγή, ενώ απομένουν μερικά μέτρα μέχρι τον πάτο. Εκεί υπάρχει κατηφορική διάκλαση προς τη μία κατεύθυνση. Στα μισά περίπου υπάρχει στενό σημείο με μικρή κατάβαση δύο μέτρων. Στη συνέχεια θα κατηφορίσουμε για τα τελευταία μέτρα με το σπήλαιο να μη συνεχίζει άλλο. Στο τέλος υπάρχει στενό πέρασμα που οδηγεί σε στένωμα με κατακριμνήσεις, ενώ υπάρχει ρεύμα αέρα. Στο τελευταίο κομμάτι της διάκλασης υπάρχει και ο πιο πλούσιος διάκοσμος. Το σπήλαιο φωτογράφησαν μέλη του Πρωτέα στις 09/02/2019.

Η είσοδος και βάθος ο χιονισμένος Βούρινος