Ύψωμα Χάρος, Παλιά Κοτύλη, Βόιο

 Πρόκειται για στρατηγικής σημασίας ύψωμα που στην περίοδο του Εμφύλιου πόλεμου απέκτησε ζωτική σημασία για όποιον το κατείχε. Η θέα προς τον επιβλητικό γεωλογικό σχηματισμό εντυπωσιάζει αλλά παράλληλα προκαλεί λύπη με τα όσα συνέβησαν σε αυτό το πολύπαθο ύψωμα. Στέκεται στα 1650 μέτρα υψμ και αποτελείται από φλύσχη, ενώ θα μπορούσαμε να το εντάξουμε στις βόρειες απολήξεις του όρους Βόιο. Στα χαράδρα που βρίσκεται από κάτω βρισκόταν η παλιά Κοτύλη, που πλέον έχει εγκαταληφθεί.Τον Ιούνιο του 1947 στο ύψωμα του Χάρου δόθηκαν πολυήμερες και αιματηρές μάχες μεταξύ του κυβερνητικού στρατού (ΚΣ) και του δημοκρατικού στρατού (ΔΣ). Οι πρώτοι με ένα τάγμα με 8 πυροβόλα, ενώ υπήρχε και η αμερικάνικη αεροπορία που βομβάρδιζε ανελιπώς. Όταν τα πυρομαχικά του ΔΣ εξαντλήθηκαν βρέθηκαν σε δυσμενή θέση. Η πλειοψηφία τους θανατώθηκε, ενώ κάποιοι όπως λέγεται προτίμησαν να πηδήξουν στο κενό από τον επιβλητικό γκρεμό. Παράλληλα κοντά λειτουργούσε και νοσοκομείο του ΔΣΕ για την περίθαλψη των τραυματισμένων. 

Σύμφωνα με τη μαρτυρία της Κωνσταντίνας Καρυοφύλλη: "Στο Χάρο έγινε μακελιό. Οι στρατιώτες κάνανε εφόδους και τους θερίζαμε σαν στάχεια. Στα δικά μας χαρακώματα οι συμπολεμιστές μου σκοτώνονταν σαν σπουργίτια. Πολεμούσα μέρα νύχτα βουτηγμένη σε λάσπη από χώμα και αίμα των νεκρών. Ο Χάρος έφαγε πολλά παλικάρια.". Επίσης ο Α.Παπαιωάννου στο βιβλίο 'Ο Αληθινός Γράμμος" αναφέρει: "Οι εαρινές επιχειρήσεις στο Γράμμο το 1947 είχαν προσλάβει αρκετή ένταση και σκληράδα, ιδιαίτερα στις τοποθεσίες Γκουρούσια, Χάρο και Πύργο Κοτύλης. Εδώ απέκρουσε τις επόμενες επιθέσεις του ΚΣ το τάγμα του Ηλιάδη Χαράλαμπου.Εκεί στο βράχο του Χάρου τρεις νέοι Επονίτες πάνω στη θέρμη της μάχης βρέθηκαν κυκλωμένοι. Από μπρος και από τα πλάγια περισφίγγονται οι τρεις αντάρτες, πίσω τους είναι ο απότομος βράχος του Χάρου. Αποκρούοντας τις επιθέσεις, σώζονται τα πυρομαχικά τους. Ρ'ιχνουν και τις τελευταίες τους χειρομβοβίδες. Δε θέλουν να παραδωθούν και ρίχνονται από τον απόκρημνο βράχο του Χάρου". Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το σχετικό άρθρο του Σταύρου Τζήμα. Σήμερα στο σημείο υπάρχει ένα μνημείο του ΔΣΕ για να θυμίζει και να αφυπνίζει..

Γράμουστα - Γκιστόβα - Τσούκα Πέτσικ, Γράμμος

 Ανάβαση στην κορυφή του Γράμμου που είναι η 4η ψηλότερη της Ελλάδος, από το χωριό Γράμμουστα ή Γράμμος, που είναι σκαρφαλωμένο στις βόρειες πλαγιές του βουνού στα 1450μ υψμ. Το μέρος είναι ιδιαίτερα απομονωμένο και στα Β-ΒΔ βρίσκονται τα σύνορα με Αλβανία, ενώ ο ποταμός Αλιάκμονας γεννιέται από εκείνη την πλευρά του βουνού και στις απαρχές της πορείας του περνάει από το γραφικό χωριό. Επίσης η Γράμουστα είναι ιστορικό βλαχοχώρι. Το 17ο αιώνα αριθμούσε πάνω από 2000 κατοίκους με το εμπόριο να ακμάζει, αφού υπήρξε πέρασμα σε αυτό το εμπορικό μονοπάτι και σύνδεση με Αλβανία. Φημιζόταν για τους τεχνίτες και τους αγιογράφους, ενώ είχε τρεις μεγάλες συνοικίες με τα ονόματα των Τσελιγκάδων, στα 1760 ωστόσο θα δεχτεί μεγάλη επίθεση, όπως και στις αρχές του 19ου αιώνα από τον Αλί Πασά. Στο μεσοπόλεμο αριθμούσε 300 βλάχους αλλά μετά τον εμφύλιο, όπου θα περάσει δύσκολες και ταραγμένες στιγμές, θα καταστραφεί εντελώς. Το 1948 ο κυβερνιτικός στρατός θα πραγματοποιήσει την εκκαθαριστική επιχείρηση "" η οποία τελικά δε θα καταφέρει να πετύχει το σκοπό της, ενώ η κύρια μάζα του ΔΣΕ θα φύγει προς Βίτσι. Το 1949 ο ΚΣ με την σοβαρά πλέον βοήθεια από τους αμερικάνους σε εξοπλισμούς,αεροπορία και πολεμοφόδια και έχοντα ςκαλύτερη γνώση του μέρους θα σφυροκοπίσει το βουνό εξοντώβνοντας τους στρατιώτες το ΔΣΕ, ενώ όσοι γλίτωσαν διέφυγαν προς Αλβανία. Επίσης είναι μέρος με μεγάλη παράδοση στην κτηνοτροφία μιας και το ήπιο ανάγλυφο του βουνού σε συνδυασμό με τα πηγαία νερά και τα απέραντα λιβάδια συνηγορούν προς αυτό. Η ονομασία "Τσούκα Πέτσικ" σημαίνει η κορυφή του Πέτρου. Επί τουρκοκρατίας οι Τσελιγκάδες της περιοχής θέλανε να μάθουν τα καιρικά φαινόμενα που επικρατούν στην κορυφή. Έτσι ο Πέτρος είχε κάτσει στην κορυφή προκειμένου να ξεχειμωνιάσει με σκοπό να καταγράψει τις καιρικές συνθήκες που θα επικρατούσαν στα 2520 το χειμώνα με ανταμοιβή κάποια ζώα από τους τσελιγκάδες. Δυστυχώς δεν άντεξε τις χαμηλές θεμοκρασίες και απεβίωσε. Το ημερολόγιο του ήτανε γραμμένο μέχρι το Μάρτη και ανέφερε πέραν του ψύχους ιδιαίτερα ισχυρούς ανέμους..Για την κορυφή αναβάσεις μπορούνε να γίνουμε και από Αετομηλίτσα και Πληκάτι.

Περιγραφή διαδρομής: Η ανάβαση ξεκινάει από τα 1380μ με το τοπίο είναι εξαρχής αλπικό. Σε πρώτη φάση ακολουθούμε χωματόδρομο, τον οποίο και αφήνουμε μετα από 2,6 χιλιόμετρα στα 1830μ υψμ. Εισερχόμαστε σε μία λεκάνη με εκτεταμένα βοσκοτόπια. Μόλις καβαλήσουμε τη ράχη που διακρίνουμε στο βάθος θα φτάσουμε στην περίφημη Γκιστόβα ή Γκιζντόβα. Είναι η ψηλότερη αλπική λίμνη της Ελλάδας στα 2360μ υψμ στα σύνορα με Αλβανία. Μέχρι εκεί θα έχουμε διανύσει 6,5 χιλιόμετρα και θα χρειαστούμε 3 ώρες περίπου. Στη συνέχεια ακολουθεί μία μεγάλη τραβέρσα προσεγγίζοντας την κυρίως κορυφή την οποία έχουμε διαρκώς στο οπτικό μας πεδίο. Στα 2400μ φτάνουμε σε χαρακτηριστό διάσελο, με διασταύρωση μονοπατιών που έρχονται από Αλβανία και από τις νοτιοδυτικές προεκτάσεις του βουνού. Μένουν άλλα 100 μέτρα υψομτρικής διαφοράς που καλύπτονται σύντομα με απότομη και λίγο βράχινη ανηφόρα για την κορυφή με την ονομασία "2520" ή αλλιώς Τσούκα Πέτσικ. Από την κορυφή βλέπουμε σε απόσταση αναπνοής της κορυφές Περήφανο, Γκέσος,Αρρένες, Κάμενικ, ενώ έχουμε εξαιρετική θέα στη βόρεια Πίνδο,αλλά και στα βουνά της Αλβανίας. Η κατάβαση έγινε αρχικά από το μονοπάτι που έρχεται από την Αετομηλίτσα και κατόπιν κινήθηκε εκτός μονοπατιού μέχρι τη βάση της λεκάνης κάτω από την κορυφή. Εκεί ξαναμπήκε σε μονοπάτι μέχρι τη χαρακτηριστικό μαντρί στα 2000μ. Από εκεί συνεχίζουμε σε χωματόδρομο για άλλα 7 χιλιόμετρα μέχρι τη Γράμμουστα. Θα ολοκληρώσουμε έτσι μία διαδρομή μήκους 21 χιλιομέτρων, ενώ θα χρειαστούν 8:30 ώρες περίπου. Λεπτομέριες της διαδρομής εδώ. Φωτογραφικό υλικό Ζάχαρης Άρης, Σιμήτης Γιώργος.

Λουτρά Αμάραντου - Κάμενικ, Γράμμος

 Ανάβαση στην ιστορική κορυφή του Κάμενικ στα 2030μ στο νοτιοδυτικό κομμάτι του Γράμμου πάνω από το απομονωμένο χωριό του Αμάραντου. Η ονομασία σημαίνει "Άσπρη Πέτρα. Το Κάμενικ, όπως και ολόκληρος ο Γράμμος, βρέθηκαν στο μάτι του κυκλώνα την περίοδο του εμφύλιου, κυρίως το 1948-1949. Μάλιστα το συγκεκριμένο βουνό υπήρξε το τελευταίο οχυρό για το δημοκρατικό στρατό, αποτελώντας την απάτητη και δυσπρόσιτη βάση τους, ενώ το Κάμενικ "έπεσε" τελευταίο στις 30 Αυγούστου 1949, μετά από την επιχείρηση "Πυρσός" που διεξήγαγε ο εθνικός στρατός σε συνεργασία με τις αμερικανικές δυνάμεις. Όσοι από το δημοκρατικό στρατό επιζήσανε από το θέατρο του παραλόγου στις αδυσώπητες μάχες στα βουνά, πέρασαν στην Αλβανία από τα τελευταία αφύλακτα περάσματα. Έτσι κατά κάποιο τρόπο έληξε μετά από 3 χρόνια ο εμφύλιος πόλεμος, αν και τα κατάλοιπα του θα μένανε στις αντιλήψεις των πολιτικών και του λαού βαθιά ριζωμένα για πολλά ακόμα χρόνια.

Η ανάβαση ξεκινάει από τα Λουτρά Αμάραντου, που βρίσκονται λίγο μετά από το χωριό, στα 1200μ. Αρχικά ακολουθούμε για 3 χιλιόμετρα χωματόδρομο. Κατόπιν τον αφήνουμε και μπαίνουμε σε μονοπάτι. Σύντομα θα διασχίσουμε ένα μεγάλο λιβάδι και έπειτα θα μπούμε στα όμορφα και αχανή δάση του Γράμμου, με κυρίαρχες τις οξιές. Στα 1800 και μετά από 6 χιλιόμετρα βγαίνουμε σε αλπικό τερέν και αυτομάτως πιάνουμε σύνορα με Αλβανία. Μας μένει μια τραβέρσα και μία τελική ανάβαση για να προσεγγίσουμε την κορυφογραμμή. Απομεινάρια του εμφύλιου βρίσκονται διάσπαρτα παντού. Από εκεί έχουμε εικόνα στον κυρίως ορεινό όγκο του Γράμμου προς το βορρά, στην επιβλητική Νεμέρτσκα, καθώς και σε Σμόλικα-Τύμφη-Τραπεζίτσα. Η διαδρομή εδώ.

Τσεπέλοβο - μεγάλα Λιθάρια - Τσούκα Ρόσα, Τύμφη

 Ανάβαση από την όχι και τόσο πολυσύχναστη νοτιοανατολική μεριά της Τύμφης και συγκεκριμένα από το Τσεπέλοβο. Η διαδρομή ξεκινάει σε χωματόδρομο πάνω από το χωριό και στα 1400μ υψμ τον αφήνει για να μπει στο καλά σηματοδοτημένο μονοπάτι απο το Ζαγόρι mountain race, που έλαβε χώρα το 2016. Συνεχίζουμε σε εύκολο μονοπάτι, άλλα άγριο τοπίο. Στα 1700 θε συναντήσουμε λούτσα και μετά από ήπια ανηφορική κλίση φτάνουμε σε στενό πέρασμα ανάμεσα στις απολήξεις των κορυφών Κρεββάτι και Βλάσι. Έτσι εισερχόμαστε σε μία λεκάνη του βουνού, ενώ το ανάγλυφο γίνεται όλο και πιο έντονο. Στα 2000μ αντικρίζουμε όλη την παγετωνική λεκάνη την οποία σχηματίζει το πέταλο από τις κορυφές Κρεββάτι-Μεγάλα Λιθάρια- Γκούρα- Βλάσι. Η διαδρομή συνεχίζει προς το διάσελο ανάμεσα στις κορυφές Μεγάλα Λιθάρια και Γκούρα στα 2300μ. Από εκεί αποκτάμε πλέον θέα και προς το βορρά, καθώς και στην ψηλότερη κορυφή της Τύμφης, ενώ ακριβώς μπροστά μας ορθώνεται η επιβλητική κορυφή της Τσούκα Ρόσα. Από εδώ  μπορούμε να κατεβούμε προς στάνη Κάτσανου και από εκεί να συνεχίζουμε προς Βρυσοχώρι, προς Καρτερό ή προς το Σιάδι μύγας. Η συγκεκριμένη διαδρομή κινείται προς την Τσούκα Ρόσα, όπου μετά μία μία μικρή και εύκολη κόψη, ένα βράχινο πέρασμα με λίγο scrabling και μερικά μέτρα καλής ανηφόρας μας οδηγούν στην προκορφή της Τσούκα Ρόσα, η οποία ελάχιστα μέτρα διαφορά έχει από την κύρια. Πολύ καλή θέα στη βόρεια Πίνδο, αλλά και στο ΒΑ κομμάτι της κετρικής ραχοκοκκαλιάς που απαρτίζεται από τις κορυφές Καρτερού, Μεγάλων λιθαριών, Γκούρας. Η διαδρομή εδώ.

Από αριστερά: Μεγάλα Λιθάρια, Καρτεροί και Γκαμήλες. Δεξιά Τραπεζίτσα

Ράχη Μπουρίκα - κορυφή, Βόρας

 Απαιτητική ανάβαση στην κορυφή Μπουρίκα στα 1680 μέτρα υψόμετρο. Πρόκειται για ένα σχετικά μικρό και αυτόνομο ορεινό όγκο στις νότιες παρυφές του Βόρα. Η ανάβαση μπορεί να ξεκινήσει από τα Λουτρά Λουτρακίου στα 380 μέτρα υψόμετρο ή εναλλακτικα από κάποιο σημείο του χωματόδρομου που καταλήγει η διαδρομή της επιστροφής. Η εισαγωγή στη ράχη γίνεται στα 580μ και από εκεί ξεκινάει και η συνεχόμενη ανηφόρα. Ωστόσο η μορφολογία του εδάφους δε μας αφήνει συχνά να περπατάμε πάνω στην κορυφογραμμή γιατί κατά σημεία διακόπτεται από σπασίματα ή από βράχινες εξάρσεις. Έτσι την περισσότερη ώρα τραβερσάρουμε λίγο χαμηλότερα αυτής είτε από τη βόρεια είτε από τη νότια μεριά. Κατά σημεία έχουμε θέα στην άγρια χαράδρα του Ράμνο μπορ, που μαζί με το ρέμα της Κουνουπίτσας και το ρέμα Λούτα δημιουργούν το ρέμα του Αγίου Νικολάου. Η βλάστηση αποτελείται από πευκόδασος το οποίο συναντάμε μέχρι και την κορυφή. Μετά από σχεδόν 6 χιλιόμετρα από τη στιγμή που θα ξεκινήσουμε στη ράχη φτάνουμε στην κορυφή Μπουρίκα, στα 1680μ καλύπτοντας μία υψομετρική 1100 μέτρων. Η πραγματική υψομετρική ωστόσο είναι μεγαλύτερη αφού δεν είναι λίγες οι φορές που θα χάσουμε υψόμετρο για να ανηφορίσουμε και πάλι. Αυτό συμβαίνει γιατί πάνω στη ράχη υπάρχουν μικρά διάσελα που διακόπτουν την ανηφορική πορεία. Επίσης σε κάποια σημεία η ράχη γίνεται πιο βράχινη και πιο στενή μοιάζοντας περισσότερο με κόψη. Η κατάβαση γίνεται από όμορφο δάσος οξιάς. Γενικά η διαδρομή αποζημειώνει με τα άγρια χαρακτηριστικά της, θέλει όμως αρκετή πρόσοχη για τη σήμανση. Η βλάστηση έχει μεγαλώσει σε κάποια σημεία και την περισσότερη ώρα χρειάζεται να έχουμε το νου μας. Σίγουρα δεν είναι διαδρομή για αρχάριους. Συνολικά χρειαστήκαν 9:30 ώρες και διανύθηκαν 16 χιλιόμετρα. Η διαδρομή εδώ.