Via ferrata Lagazuoi Tunnels, Dolomites

Τα Lagazuoi tunnels είναι μία ιστορική ferrata, γεμάτη απομεινάρια του 1ου παγκοσμίου πολέμου, ένα υπαίθριο μουσείο. Πρόκειται για εύκολη ferrata, δυσκολίας 1Α. Το μέρος είχε μεγάλη στρατηγική σημασία στον 1ο παγκόσμιο πόλεμο, αφού η κορυφή του Piccolo Lagazuoi καθώς και η κοιλάδα Travenanzes από πίσω ήταν περάσματα που προσπαθούσαν να σπάσουν οι Ιταλοί για να προσεγγίσουν το Τιρόλο. Εξαιτίας αυτού το μέρος υπήρξε πεδίο σφοδρών μαχών μεταξύ Ιταλών και Αυστριακών, οι οποίοι έσκαψαν εκτεταμένα το βουνό φτιάχνοντας χιλιόμετρα στοών, οχυρώσεις πυροβολικού, δωμάτια σίτισης και διάφορα άλλα. Σήμερα όλα αυτά είναι προσβάσιμα σε μια κίνηση ενότητας για τη διατήρηση της μνήμης του πολέμου.

Περιγραφή διαδρομής: Η εκκίνηση για τη ferrata γίνεται από το passo Falzarego (2100μ). Μετά από 1,5 χιλιόμετρο φτάνουμε στα 2400μ, όπου ολοκληρώνεται η πρόσβαση και ξεκινάνε τα τούνελ. Αφού μπούμε σε ένα μικρό τούνελ και το διασχίσουμε βγαίνουμε σε διάσελο. Από εκεί μπορούμε να κινηθούμε προς το Martini ledge, ένα οχυρωματικό έργο από τη μεριά των Ιταλών. Η κύρια γραμμή συνεχίζει σε ανηφορικό τούνελ με φτιαχτά σκαλοπάτια και συρματόσχοινα για επιπλέον ασφάλεια λόγω της ολισθηρότητας. Ο φακός κεφαλής είναι απαραίτητος. Συχνά βλέπουμε αρτηρίες και δωμάτια που εξυπηρετούσαν ποικίλους σκοπούς. Η έξοδος από τα τούνελ γίνεται στα 2650μ με το καταφύγιο Lagazuoi να είναι μία ανάσα. Η διαδρομή και στο wikiloc.

Ιστορικά στοιχεία: Κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, η γραμμή του μετώπου μεταξύ της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας και του Βασιλείου της Ιταλίας περνούσε ανάμεσα στο Sasso di Stria και το Piccolo Lagazuoi και διέσχιζε την περιοχή στο πέρασμα Falzarego. Οι δύο στρατοί βρίσκονταν αντιμέτωποι σε πολύ μικρή απόσταση. Ενώ οι Αυστροούγγροι στρατιώτες είχαν οχυρωθεί στην κορυφή του όρους Lagazuoi, τη νύχτα μεταξύ 18ης και 19ης Οκτωβρίου 1915 δύο μονάδες Ιταλών Alpini δημιούργησαν μία οχυρωματική θέση στη μέση της ορθοπλαγιάς, υπό τη διοίκηση του ταγματάρχη Ettore Martini. Από το οχυρό που ήταν σε προνομιούχα θέση μπορούσαν να πλήξουν το αυστροουγγρικό οχυρό Vonbank που ήταν χαμηλότερα μέσα από τα χαρακώματα. Το οχυρό πήρε το όνομα του λοχαγού Martini και με αυτό το όνομα πέρασε στην ιστορία. Οι Αυστριακοί προσπάθησαν μάταια να εκδιώξουν τους Ιταλούς από το Martini, το οποίο στο μεταξύ είχε οχυρωθεί για τα καλά. Η δύναμη στεγαζόταν σε μικρές καλύβες προσαρτημένες στον βράχο, που συνολικά φιλοξενούσαν 140 άνδρες. Σταδιακά εξοπλίστηκε με χαρακώματα, μαγειρεία, αποθήκη, τηλεφωνική σύνδεση, σταθμό τελεφερίκ, ιατρείο, σιδηρουργείο, ξυλουργείο, γραφείο επιτελείου. Επιπλέον, ανοίχτηκε μια σήραγγα ώστε οι στρατιώτες να μπορούν να φτάνουν στο γείσο από την Punta Berrino και να προστατεύονται οι αχθοφόροι και οι προμηθευτές από τα πυρά του πυροβολικού που προέρχονταν από το Sasso di Stria. Χάρη σε μια άλλη σήραγγα (την αποκαλούμενη Αμφιθέατρο) με έξοδο στη δυτική πλευρά του γείσου, πάνω από τα αυστριακά χαρακώματα, οι Ιταλοί σκόπευαν να επιτεθούν στον εχθρό από ψηλά. Όμως αυτή η σήραγγα έμεινε ανολοκλήρωτη. Ο πόλεμος μαίνονταν γύρω από το γείσο Martini για τρία χρόνια με τις περισσότερες προσπάθειες των Αυστροούγγρων να προσπαθούν να εκδιώξουν τους Ιταλούς από εκεί. Τέσσερις νάρκες εξερράγησαν, δημιουργώντας τη μεγάλη χαλικώδη πλαγιά που από τότε εκτείνεται στους πρόποδες του όρους Lagazuoi. Η ιταλική υποχώρηση τον Νοέμβριο του 1917 έβαλε τέλος στις μάχες. Για τη δράση του στο Piccolo Lagazuoi, ο ταγματάρχης Martini τιμήθηκε με μετάλλιο στρατιωτικής ανδρείας.

Στην εκκίνηση της ferrata

Αλεβίτσα - Σκάλα Γιαννοχωρίου, ανατολικός Γράμμος

 Η Αλεβίτσα βρίσκεται στις ανατολικές απολήξεις του Γράμμου, πολύ κοντά στα σύνορα με την Αλβανία. Η στρατηγική της θέση έπαιξε πολύ μεγάλο ρόλο κατά την περίοδο του εμφύλιου πολέμου με αποτέλεσμα να δοθούν σκληρές μάχες, όπως και στις κορυφές Τσάρνο, Κάμενικ και Κλέφτη. Αυτό γιατί με τη γειτονική Αμμούδα δημιουργούσαν ένα ύψωμα όπου γεωγραφικά εμπόδιζε τη δίοδο στα ενδότερα του Γράμμου. Έτσι αποτέλεσε την πρώτη γραμμή άμυνας για το δημοκρατικό στρατό (ΔΣΕ) στις επιθέσεις του κυβερνητικού στρατού και υψίστης σημασίας για τον έλεγχο της περιοχής. Όσοι έρχονταν από δυτική Μακεδονία και θέλανε να περάσουν προς τον κυρίως ορεινό όγκο του Γράμμου έπρεπε να προσπελάσουν το ύψωμα Αλεβίτσας-Αμμούδας. Ανατολικά αυτού κυλάει ο Αλιάκμονας και στη συνέχεια συναντάμε τη 2η γραμμή άμυνας των ανταρτών με το ύψωμα Τσάρνο-Παππούλη. Παράλληλα η βράχινη απόληξη της Αλεβίτσας δημιουργεί φυσικό οχυρό στο οποίο ο ΔΣΕ έφτιαξε αμυντικά και οχυρωματικά έργα στην υπάρχουσα γραμμή Μεταξά. Το 1948 στην επιχείρηση "Κορωνίς" σκληρές μάχες λάβανε χώρα στο ύψωμα Αλεβίτσας-Αμμούδας που κράτησαν από τις 15 Ιούνη μέχρι τις 11 Αυγούστου. Με τη βοήθεια των Αμερικανών, πυροβολικό και αεροπορία βομβαρδίσανε δίχως αύριο τα παραπάνω υψώματα, αναγκάζοντας το ΔΣΕ να συμπτυχθεί. Σήμερα, 75 χρόνια μετά την ταραγμένη δεκαετία του 1940, ο χρόνος έχει επουλώσει τις πληγές του βουνού, ενώ η βλάστηση έχει αναλάβει και πάλι. Τα σημάδια ωστόσο, αν και ξεθωριασμένα, είναι εμφανή (χαρακώματα, κρατήρες, ναπάλμ, οβίδες, συρματοπλέγματα) για να θυμίζουν και να διδάσκουν πως να αποφεύγουμε λάθη του παρελθόντος και με ώριμη ματιά να αξιολογήσουμε εκείνη την ταραγμένη περίοδο. Πολλές αναφορές για το ιστορικό των μαχών γύρω από την Αλεβίτσα και το Γράμμο θα βρείτε στο βιβλίο του Αχ. Παπαϊωάννου "Ο αληθινός Γράμμος" καθώς και στο "Γράμμος στα βήματα του ΔΣΕ". 

Περιγραφή διαδρομής: Η διαδρομή μας ξεκινάει στα 1330μ σε χωματόδρομο σε διασταύρωση μονοπατιών. Αφού ακολουθήσουμε για λίγη ώρα χωματόδρομο θα δούμε την είσοδο του μονοπατιού με χαρακτηριστικά ξύλινα σκαλιά.  Ανάβαση σε αχνό ίχνος και κάποιες κορδέλες όπου θα μας οδηγήσουν στην κορυφή της Αλεβίτσας στα 1580μ υψμ. Η θέα σε βόρεια Ελλάδα και Αλβανία μοναδική με ανεμπόδιστη θέα σε εκτεταμένα δάση. Η κατάβαση ακολούθησε χωματόδρομο και κατόπιν μπήκε σε μονοπάτι που οδηγεί μέσω της σκάλας του Γιαννοχωρίου στο ομώνυμο χωριό. Η σκάλα κατεβαίνει δίπλα από μία χαράδρα που διανοίγεται σε φλύσχη, κυρίαρχο πέτρωμα στην ευρύτερη περιοχή, δίνοντας όμορφες εικόνες. Θα χρειαστούμε 3 με 4 ώρες και το μήκος της είναι κοντά στα 9 χιλιόμετρα. Η διαδρομή και στο wikiloc.

Η κορυφή της Αλεβίτσας

Λειβαδοτόπι - Τσάρνο - Παππούλη - Γιαννοχώρι, Γράμμος

Η κορυφή Τσάρνο με υψόμετρο 1688μ. ανήκει στις βόρειο-ανατολικές προεκτάσεις του Γράμμου, ενώ βρίσκεται πολύ κοντά στα σύνορα με την Αλβανία. Μαζί με την κορυφή Παπούλη στα βόρεια σχηματίζει ένα μικρό ορεινό όγκο πάνω από το Γιαννοχώρι και το Λιβαδοτόπι. Στα ανατολικά βρίσκεται το συγκρότημα Αλεβίτσας-Αμμούδας και στα δυτικά δεσπόζει ο κύριος ορεινός όγκος του Γράμμου. Στη βόρεια μεριά του πηγάζει ο ποταμός Αλιάκμονας και μετά από σύντομη πορεία θα μπει ανάμεσα στους δύο ορεινούς όγκους (Τσάρνο και Αλεβίτσα) διανύοντας όμορφο φαράγγι. 

Ιστορικά στοιχεία: Η κορυφή  βρέθηκε στο επίκεντρο τη δεκαετία του 1940 και ειδικά στον εμφύλιο (1946-49). Λόγω της στρατηγικής της θέσης αποτελούσε ύψιστης σημασίας πλεονέκτημα για όποιον την κατείχε. Στον εμφύλιο ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας (ΔΣΕ) που έλεγχε εκείνα τα μέρη, δημιούργησε ένα τεράστιο δίκτυο οχυρώσεων. Αυτές περιλάμβαναν συρματοπλέγματα, πολυβολεία, νάρκες, αμπριά, καταφύγια. Συχνά τα οχύρωναν από πάνω με σειρές από χοντρούς κορμούς για προστασία και καμουφλάζ. Το 1947 σε παραμονή των εαρινών επιχειρήσεων του κυβερνητικού στρατού το αρχηγείο δυτικής Μακεδονίας του ΔΣΕ θα μεταφερθεί στις πλαγιές του Τσάρνου κοντά στο μοναστήρι του αγίου Ζαχαρία. Το καλοκαίρι του 1948 στην επιχείρηση Κορονίς οι μάχες στο Γράμμο κράτησαν 70 μέρες και το Τσάρνο βρέθηκε στο στόχαστρο, με διαρκή βομβαρδισμό από αέρα και έδαφος. Ειδικά το 1949 αεροσκάφη Hell Divers που ήρθαν με τη συνδρομή των Αμερικάνων θα επιχειρήσουν στην περιοχή. Στις 24 Αυγούστου του ΄49 θα σηκωθούν 18 από αυτά σφυροκοπώντας τον Τσάρνο με αποτέλεσμα να αλλοιωθεί το ανάγλυφο και να χαμηλώσει η κορυφή ανοίγοντας παράλληλα μεγάλους κρατήρες. Στην τελική φάση των μαχών η κατάληψη της κορυφής από τον κυβερνητικό στρατό ήτανε καθοριστικής σημασίας και συνέβαλλε στην κατάρρευση της άμυνας του ΔΣΕ και την υποχώρηση του στη γειτονική Αλβανία. Παράλληλα στο Τσάρνο πέσανε και βόμβες ναπάλμ, η 2η γενιά τους, που προκαλούσαν ασφυξία σε όσους βρίσκονταν στο πεδίο ρίψης τους.

Πεζοπορία: Την κορυφογραμμή του Τσάρνου μπορούμε να την προσεγγίσουμε από το Γιαννοχώρι, το Λειβαδοτόπι ή τον Πεύκο. Παρουσιάζει μικτό δάσος με οξιές, βελανιδιές, πεύκα και έλατα και το φθινόπωρο δίνει όμορφες εικόνες, ενώ είναι δασωμένη μέχρι την κορυφογραμμή. Υπάρχουν κάποια μονοπάτια που ενίοτε διακόπτονται από βλάστηση και που εκμεταλλεύονται ήπιες ράχες για να κερδίσουν υψόμετρο. Χρειάζεται εμπειρία ωστόσο για να μην το χάνεις και μία συσκευή GPS. Η περιοχή είναι ένα υπαίθριο μουσείο του εμφύλιου. Οι ναπάλμ στέκουν ακόμα τσαλακωμένες στον Τσάρνο απομεινάρια μίας ταραγμένης εποχής. Το πέρασμα του Αλιάκμονα γίνεται από σιδερένια κατασκευή πάνω σε τεντωμένο σχοινί. Η διαδρομή έγινε με αφετηρία το Λειβαδοτόπι με κατάληξη στο Γιαννοχώρι, μήκους 20 χιλιομέτρων και 1000μ υψομετρικά. Αναλυτικά η πορεία στο wikiloc.

Via Ferrata Averau, Cinque Torri, Dolomites

 Η πρόσβαση για τη ferrata ξεκινάει από το καταφύγιο Averau. Εκεί μπορούμε να φτάσουμε είτε από το passo Faltzarego είτε από το passo Giau. Πρόκειται για μέτριας δυσκολίας φεράτα (2Β) με Αρχικά ξεκινάμε την πεζοπορία τραβερσάροντας στη βάση της κορυφής και μετά από δέκα λεπτά ανηφορίζουμε για λίγο. Σύντομα θα φτάσουμε στην αρχή της ferrata, στη βάση ενός κατακόρυφου βράχου. Η δυσκολία είναι βαθμού 2, το μήκος του συρματόσχοινου στα 100 μέτρα και η καθετότητα σχετικά έντονη. Για ευκολία και αποφυγή συνωστισμού η ανάβαση γίνεται από αριστερά και η κατάβαση από δεξιά, έτσι όπως κοιτάμε το βράχο. Με το πέρας της ferrata, βγαίνουμε σε οροπέδιο και κατόπιν συνεχίζουμε την ανάβαση σε σαθρό μονοπάτι μέχρι την κορυφή Averau στα 2649m. Εξαιρετική θέα στη Marmolada, στο Sella group, στην Tofana, Cortina, Cristallo, Sorapis, Pelmo, Civetta. Η όλη δραστηριότητα μαζί με την επιστροφή στο καταφύγιο Averau θα χρειαστεί 1:30 με 2:00 ώρες. Η διαδρομή και στο wikiloc.

Το καταφύγιο Averau από όπου ξεκινάει και η φεράτα. Πίσω του η κορυφή Averau και στο βάθος η ψηλότερη των Δολομιτών, Marmolada

Via Ferrata Ra Gusela/Nuvolau, Cinque Torri, Dolomites

 Πρόκειται για εύκολη φεράτα βαθμολογίας 1, στη γειτονιά του Cinque Torri, που καταλήγει στο καταφύγιο Nuvolau, στον ομώνυμο ορεινό όγκο. Η εκκίνηση για την προσέγγισή της γίνεται από το passo Giau στα 2200μ. Αρχικά κινούμαστε ανατολικά του Nuvolau στο εύκολο μονοπάτι 444, χωρίς υψομετρικές. Μετά από δύο χιλιόμετρα συναντάμε διασταύρωση και ακολουθάμε το μονοπάτι 438, το οποίο και ανηφορίζει με ανεπάλληλα καγκέλια. Μετά από συνολικά τρία χιλιόμετρα, στα 2400μ. ξεκινάει το πρώτο κομμάτι της φεράτα. Αρχικά τραβερσάρουμε σε ζωνάρι και κατόπιν θα μπούμε σε ένα λούκι που θέλει σκαρφάλωμα. Σύντομα θα βγούμε σε εντυπωσιακό πλατό, με καρστικοποιημένο τερέν. Κινούμαστε προς το καταφύγιο Nuvolau χωρίς υψομετρικές για λίγη ώρα. Στο τέλος ανηφορίζουμε και σύντομα συναντάμε το 2ο κομμάτι της φεράτα, μία μικρή κόψη που μας οδηγεί στο καταφύγιο, ολοκληρώνοντας μία εύκολη διαδρομή. Φωτογραφικό υλικό Άρης Ζάχαρης, Γιώργος Χαραλαμπίδης. Η διαδρομή εδώ.

Αριστερά Croda da Lago, Στο κέντρο και πίσω το Mt Pelmo και μπροστά η κορυφή Ra Gusela